Substancje bioaktywne, które badano pod kątem poprawy objawów depresji należą do różnych grup związków. Są to witaminy, minerały, kwasy omega, aminokwasy i probiotyki. Czy wszystkie działają? Naukowo lina przeciągana jest w różne strony i część badan pokazuje ich skuteczność, a część jej brak. Niektóre suplementy posiadają tych badań niewiele i są one przeprowadzone na zbyt małej ilości osób, aby można wydać na ten temat pewne rekomendacje. Ale są i takie, których działanie wspomagające potwierdzone jest przez randomizowane, kontrolowane placebo badania, wykonane na dużych grupach pacjentów. W aktualnych zaleceniach The World Federation of Societies of Biological Psychiatry z marca 2022 roku, wymieniono pięć nutraceutyków, które mogą być wspomagająco stosowane w terapii depresji. Są to kwasy omega, probiotyki, cynk, metylofolian, S-adenozylometionina (SAMe) oraz witamina D. Wszystkie one są w stanie wpływać na biologiczne uwarunkowania depresji (więcej na ten temat przeczytasz tutaj)
Kwasy omega
Stopień nasilenia depresji jest skorelowany z poziomem cytokin prozapalnych w surowicy pacjenta. Sporo prac wskazuje na to, że korzyści wynikające z przyjmowania kwasów omega w depresji, wynikają właśnie z ich właściwości przeciwzapalnych. Kwasy omega zazwyczaj zawierają dwie frakcje: DHA i EPA. Właściwości przeciwzapalne są związane przede wszystkim z frakcją EPA i z tego względu w stosowanym suplemencie, powinno ich być co najmniej 60%. Kwasy omega powinny być przyjmowane w dawce 1,5-2 gramów. Ta ilość dotyczy zawartości kwasów omega, a nie samego oleju rybiego. To istotne, ponieważ producenci suplementów niejednokrotnie umieszczają na opakowaniu informacje o zawartości oleju, a nie samych kwasów omega.
EPA modulują także wychwyt zwrotny serotoniny oraz dopaminy, natomiast DHA utrzymują integralność i płynność błony komórkowej neuronów.
Probiotyki
Liczne badania naukowe dowiodły, że zastosowanie wybranych szczepów bakterii probiotycznych jest w stanie wpływać na stan emocjonalny zwierząt i ludzi. Nie wszystkie probiotyki będą jednak w ten sposób działały. Wpływ probiotyków na ośrodkowy układ nerwowy jest szczepozależny, co oznacza, że nie każdy probiotyk ma takie właściwości. Probiotyki, których podawanie modyfikuje reakcje emocjonalne ludzi to psychobiotyki.
Psychobiotyki poprawiają dostępność tryptofanu służącego do syntezy serotoniny. Ich podawanie uszczelnia barierę jelitową, a co za tym idzie, obniża stan zapalny w organizmie. Są wstanie również obniżać poziom kortyzolu. Przykładem bardzo dobrze przebadanych psychobiotyków są bakterie Lactobacillus helveticus Rosell-52 i Bifidobacterium longum Rosell-175 (Sanprobi Stress). Najnowsze badania pokazują, że ten zestaw probiotyczny wpływa korzystnie na neurogenezę, czyli powstawanie nowych połączeń nerwowych w mózgu (więcej na ten temat przeczytasz tutaj: Nowe badania psychobiotyków – Metabolika).
Dla szczepów Lactobacillus helveticus Rosell-52 i Bifidobacterium longum Rosell-175 wykazano w badaniach zdolność do obniżania stopnia nasilenia depresji i zaburzeń lękowych. Kilkutygodniowe podawanie tych szczepów poprawiało również zdolność do radzenia sobie z sytuacjami stresowymi i dolegliwości żołądkowo-jelitowe związane ze stresem.
Cynk
Badania pokazują, że niedobór cynku jest istotnie związany z nasileniem objawów depresji, a pacjenci z depresją oporną na leczenie mają niższe stężenia cynku w osoczu niż pacjenci odpowiadający na leczenie.
Niedobór cynku może przyczyniać się do rozwoju zaburzeń depresyjnych poprzez zmniejszenie neurogenezy i neuroplastyczności. Przyczynia się także do zaburzeń przekaźnictwa glutaminergicznego, które odgrywa sporą rolę w patogenezie depresji. Niski poziom cynku wiąże się dodatkowo ze zwiększonym wydzielaniem kortyzolu.
Zbyt mała podaż lub zwiększone zużycie cynku sprzyja rozwojowi wtórnej niedoczynności tarczycy. W niedoczynności tarczycy bardzo często mamy do czynienia z obniżeniem nastroju wraz ze spowolnieniem, zaburzeniami koncentracji i sennością. Osoby cierpiące jednocześnie na depresję i niedoczynność tarczycy, powinny wziąć pod uwagę, że u źródeł obu problemów mogą leżeć niedobory cynku.
Niedobory cynku wynikają bardzo często z błędów dietetycznych. Mogą być także skutkiem intensywnego wysiłku fizycznego, nadmiernego spożycia alkoholu oraz przyjmowania niektórych leków: inhibitorów pompy protonowej, inhibitorów konwertazy angiotensyny, środków antykoncepcyjnych i leków moczopędnych.
W większości prowadzonych badań, osobom cierpiącym na depresję, cynk podawano w dawce 25 – 30 mg na dzień. Cynk występuje w suplementach w postaci cytrynianiu, glukonianiu, chelatu lub tlenku. Najlepszą biodostępność mają preparaty w postaci chelatu czyli diglicynianu cynku. Wysoką przyswajalność wykazują także cytrynian oraz glukonian, natomiast tlenek cynku jest wchłaniany w bardzo niewielkim stopniu.
Należy pamiętać, że długotrwałe podawanie wysokich dawek cynku, może obniżać poziom miedzi. Z tego względu niektóre preparaty cynku zawierają jej dodatek.
SAM-e
S-adenozylometionina (w skrócie SAMe) jest substancją naturalnie występującą w organizmie człowieka. Reguluje wiele szlaków biochemicznych, w tym syntezę dopaminy, serotoniny i noradrenaliny. Część badań pokazuje jej skuteczność przeciwdepresyjną porównywalną do leków przeciwdepresyjnych z grup TLPD i SSRI. Za wspomagającym podawaniem SAMe w terapii depresji przemawia jej korzystny wpływ na funkcje poznawcze oraz działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe, co wykorzystuje się również w terapii fibromialgii, reumatoidalnego zapalenia stawów i migrenowych bólów głowy. Minusem jest niewątpliwie wysoki koszt terapii. Same może też wywoływać działania niepożądane – są to głównie nudności, rzadziej biegunka, wymioty i dyskomfort w jamie brzusznej.
Metylofolian
Metylofolian to aktywna metabolicznie forma kwasu foliowego. U części osób na skutek polimorfizmui genu MTHFR, spożywany wraz z pokarmem kwas foliowy nie jest w dostatecznym stopniu przekształcany w metylofolian. Dotyczy to znacznego odsetka populacji (nawet do 50% – z czego 40% będzie miało ok. 1/3 mniej aktywnego kwasu foliowego, a 10% aż o 2/3 mniej). Z tego względu suplementacja folianem przynosi przede wszystkim korzyści pacjentom z depresją, którzy są predysponowani genetycznie lub z innych względów mają niski poziom kwasu foliowego.
Kwas foliowy i metylofolian (metafolina) obniżają także poziom prozapalnej homocysteiny oraz wpływają na syntezę i metabolizm serotoniny i dopaminy.
Podawanie metylofolianu jest korzystniejsze od suplementacji kwasem foliowym, ze względu na to że jest to jedyna pochodna kwasu foliowego, która przekracza barierę krew-mózg.
Korzystny wpływ metylofolianu widoczny jest zwłaszcza u osób z wysokim poziomem cytokin prozapalnych i z nadwagą (BMI≥30 kg/m2), co wskazuje na to, że mechanizm działania w znacznym stopniu zależny jest od redukcji stanu zapalnego.
Witamina D
Witamina D bierze w ośrodkowym układzie nerwowym udział w wielu procesach, w tym neurogenezy i neuroimmunomodulacji. Jej niedobory skutkują zaburzeniami snu, uczuciem zmęczenia, problemami z koncentracją i uwagą oraz z zaburzeniami nastroju.
Niedobory witaminy D zwiększają ryzyko rozwoju depresji i nasilają jej objawy. W metaanalizie randomizowanych kontrolowanych badań oceniających wpływ suplementacji witaminy D (≥800 IU dziennie) na objawy depresyjne, 10 z 15 badań wykazało znaczną poprawę.
Jakie badania warto wykonać?
Przed podjęciem decyzji o suplementacji witaminy D należy zbadać poziom witaminy D i na tej podstawie dobrać odpowiednią dawkę. Również decyzja o suplementacji kwasem foliowym i jego pochodnymi powinna być poparta badaniami poziomu kwasu foliowego we krwi i ewentualnie badaniami polimorfizmu genu MTHFR.
Badanie poziomu cynku w osoczu jest niemiarodajne, więc najlepiej jest zwrócić uwagę na typowe objawy jego niedoboru – są problemy z kondycją paznokci, włosów i skóry.
Kwasy omega i psychobiotyki można polecić bez dodatkowych badań każdemu pacjentowi chorującemu na depresję.
Literatura:
Sarris J, Ravindran A, Yatham LN, Marx W, Rucklidge JJ, McIntyre RS, Akhondzadeh S, Benedetti F, Caneo C, Cramer H, Cribb L, de Manincor M, Dean O, Deslandes AC, Freeman MP, Gangadhar B, Harvey BH, Kasper S, Lake J, Lopresti A, Lu L, Metri NJ, Mischoulon D, Ng CH, Nishi D, Rahimi R, Seedat S, Sinclair J, Su KP, Zhang ZJ, Berk M. Clinician guidelines for the treatment of psychiatric disorders with nutraceuticals and phytoceuticals: The World Federation of Societies of Biological Psychiatry (WFSBP) and Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) Taskforce. World J Biol Psychiatry. 2022 Mar 21:1-32.
Grosso G, Pajak A, Marventano S et al. (2014) Role of omega-3 fatty acids in the treatment of depressive disorders: a comprehensive meta-analysis of randomized clinical trials. PLoS ONE 9, e96905.
Grosso G, Galvano F, Marventano S, Malaguarnera M, Bucolo C, Drago F, Caraci F. Omega-3 fatty acids and depression: scientific evidence and biological mechanisms. Oxid Med Cell Longev. 2014;2014:313570.
Gertsik L, Poland RE, Bresee C, Rapaport MH. Omega-3 fatty acid augmentation of citalopram treatment for patients with major depressive disorder. J Clin Psychopharmacol. 2012 Feb;32(1):61-4.
Huang R, Wang K, Hu J. Effect of Probiotics on Depression: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Nutrients. 2016 ;8(8). pii: E483.
McKean J, Naug H, Nikbakht E, Amiet B, Colson N. Probiotics and Subclinical Psychological Symptoms in Healthy Participants: A Systematic Review and Meta-Analysis. J Altern Complement Med. 2017;23(4):249-258.
Skonieczna-Żydecka K, Marlicz W, Misera A, Koulaouzidis A, Łoniewski I. Microbiome-The Missing Link in the Gut-Brain Axis: Focus on Its Role in Gastrointestinal and Mental Health. J Clin Med. 2018 Dec 7;7(12).
Hoepner CT, McIntyre RS, Papakostas GI. Impact of Supplementation and Nutritional Interventions on Pathogenic Processes of Mood Disorders: A Review of the Evidence. Nutrients. 2021 Feb 26;13(3):767.
Swardfager W, Herrmann N, Mazereeuw G, Goldberger K, Harimoto T, Lanctôt KL. Zinc in depression: a meta-analysis. Biol Psychiatry. 2013 Dec 15;74(12):872-8.
Ranjbar E, Shams J, Sabetkasaei M, M-Shirazi M, Rashidkhani B, Mostafavi A, Bornak E, Nasrollahzadeh J. Effects of zinc supplementation on efficacy of antidepressant therapy, inflammatory cytokines, and brain-derived neurotrophic factor in patients with major depression. Nutr Neurosci. 2014 Feb;17(2):65-71
Ranjbar E, Shams J, Sabetkasaei M, M-Shirazi M, Rashidkhani B, Mostafavi A, Bornak E, Nasrollahzadeh J. Effects of zinc supplementation on efficacy of antidepressant therapy, inflammatory cytokines, and brain-derived neurotrophic factor in patients with major depression. Nutr Neurosci. 2014 Feb;17(2):65-71