Bez wątpliwości antybiotyki to leki, które ocaliły największą liczbę ludzkich istnień. W epoce przedantybiotykowej, to bakterie wywoływały większość chorób i przyczyniały się do wysokiej śmiertelności, zwłaszcza wśród dzieci. Obecnie sporym problemem jest jednak nadużywanie antybiotyków, zwłaszcza w sytuacjach kiedy ich stosowanie nie jest konieczne.
Bombardujemy wroga – giną też przyjaciele
Antybiotyki niestety nie działają wybiórczo i ich stosowanie odbija się rykoszetem na naszej „zaprzyjaźnionej” mikrobiocie jelitowej. Często skutkuje to dolegliwościami jelitowymi i biegunką. Ale nie tylko. W badaniach na zwierzętach doświadczalnych wykazano, że podawanie antybiotyków zmienia, aż 60 % metabolitów w kale i wątrobie.
Konsekwencje antybiotykoterapii, zwłaszcza tej wielokrotnie powtarzanej, są również bardziej odległe i z całą pewnością nikt o nich marzy. W ostatnich latach dowiedziono, że antybiotyki mogą sprzyjać gromadzeniu się nadmiarowych kilogramów.
Epidemia otyłości u dzieci
W Stanach Zjednoczonych wskaźnik otyłości u dzieci wzrósł w ciągu ostatnich 30 lat ponad dwukrotnie, a wśród nastolatków nawet czterokrotnie. Okazuje się, że jedną z przyczyn tego stanu rzeczy może być właśnie zbyt częste podawanie dzieciom antybiotyków. W Wielkiej Brytanii przebadano korelację między antybiotykoterapią a wzrostem masy ciała ponad 11 000 dzieci. Zaobserwowano, że te z nich, które przeszły antybiotykoterapię przed 6 miesiącem życia, ważyły średnio więcej niż ich rówieśnicy, którzy nie otrzymywali jako niemowlęta antybiotyków.
Potwierdza to przeprowadzona przez Wan i wsp. metaanaliza 23 badań, które objęły aż 1 253 035 dzieci. Największy wpływ na rozwój otyłości miało podawanie antybiotyków w drugim trymestrze ciąży i w okresie niemowlęcym.
Gromadzeniu nadprogramowych kilogramów sprzyja również wielokrotna (minimum 3 krotna) ekspozycja na antybiotyki. Dotyczy to zwłaszcza leków o szerokim spektrum działania. Co ciekawe chłopcy są bardziej podatni od dziewczynek na ryzyko rozwoju otyłości związanej z antybiotykoterapią.
Dorośli również tyją po antybiotykach
U dorosłych przeprowadzono mniejszą ilość badań, niemniej, podobnie jak w przypadku dzieci, wynika z nich, że osoby leczone antybiotykami stają się bardziej podatne na przyrost masy ciała. W jednym z ostatnich badań, obserwowano osoby otrzymujące antybiotyki z powodu zakażenia Helicobacter Pylori. W następstwie leczenia u pacjentów wzrósł współczynnik BMI (body mass index) oraz stężenie greliny w surowicy.
Antybiotyki do tuczenia zwierząt
Zjawisko tycia po antybiotykach od lat wykorzystują hodowcy, podając zwierzętom hodowlanym niskie dawki antybiotyków. W ten sposób uzyskują o około 15 % wyższy przyrost masy ciała zwierząt. Proceder ten jest zabroniony w Unii Europejskiej, ale niestety w innych krajach wciąż bardzo często ma miejsce. Szacuje się, że 73% wszystkich środków przeciwdrobnoustrojowych sprzedawanych na świecie jest stosowane u zwierząt hodowanych (najwięcej w Chinach). Wiadomo też, że im wcześniej poda się zwierzęciu antybiotyk, tym więcej ono przytyje.
Związek mikrobioty z otyłością
Wyniki doświadczeń przeprowadzonych na zwierzętach wskazują na to, że przyczyną poantybiotykowej otyłości jest utrata różnorodności mikrobiomu jelitowego. Wzrost masy ciała po terapii antybiotykami jest skorelowany z redukcją wielkości populacji bakterii z gatunków Lactobacillus, Allobaculum, Rikenellaceae i Candidatus Arthromitus. Jednocześnie obserwuje się poantybiotykowy rozrost mikrobów o potencjale patogennym.
Zmiany te wywołują zaburzenia integralności bariery jelitowej. Skutkuje to zwiększoną ekspozycją układu odpornościowego gospodarza na antygeny bakteryjne, takie jak lipopolisacharyd (LPS). Zwiększona przepuszczalność bariery jelitowej i związana z nią endotoksemia metaboliczna wywołuje stan zapalny, co z kolei może skutkować przyrostem masy ciała, hiperglikemią i hiperinsulinemią.
Rodzaju antybiotyku i czas leczenia mają znaczenie
Wpływ antybiotyku na mikrobiotę zależy między innymi od spektrum działania leku i czasu trwania terapii. W niedawno opublikowanym przeglądzie systematycznym wykazano, że najdłużej (4 lata) trwały zmiany w mikrobiomie jelitowym spowodowane stosowaniem metronidazolu i klarytromycyny , następnie klindamycyny (2 lata) i cyprofloksacyny (1 rok).
Probiotyki warto podawać dłużej
Stosowanie probiotyku „osłonowo” w ciągu antybiotykoterapii jest obecnie częstą praktyką, ale niewiele osób kontynuuje probiotykoterapię po zakończeniu kuracji antybiotykiem.
Tymczasem podawanie odpowiedniego probiotyku, ogranicza namnażanie się bakterii patogennych w trakcie leczenia, ale do przywrócenia prawidłowej funkcji mikrobioty, korzystnie jest podawać probiotyk przez co najmniej 2-3 miesiące. Powinny brać to pod uwagę zwłaszcza osoby z tendencją do gromadzenia nadprogramowych kilogramów, zwłaszcza że kilka dużych metaanaliz wykazało, że spożywanie probiotyków może znacząco zmniejszyć masę ciała i BMI. Najlepsze efekty otrzymywano dla probiotyków wieloszczepowych i przy czasie trwania terapii dłuższym niż 8 tygodni.
- Jakie probiotyki wspierają walkę z otyłością? Odpowiedź na to pytanie znajdziesz tutaj.
Literatura:
Del Fiol FS, Balcão VM, Barberato-Fillho S, Lopes LC, Bergamaschi CC. Obesity: A New Adverse Effect of Antibiotics? Front Pharmacol. 2018 Dec 3;9:1408.
Jernberg C, Löfmark S, Edlund C, Jansson JK. Long-term impacts of antibiotic exposure on the human intestinal microbiota. Microbiology (Reading). 2010 Nov;156(Pt 11):3216-3223.
Keeney KM, Yurist-Doutsch S, Arrieta MC, Finlay BB. Effects of antibiotics on human microbiota and subsequent disease. Annu Rev Microbiol. 2014;68:217-35.
Tiseo K, Huber L, Gilbert M, Robinson TP, Van Boeckel TP. Global Trends in Antimicrobial Use in Food Animals from 2017 to 2030. Antibiotics (Basel). 2020 Dec 17;9(12):918.
Wiciński M, Gębalski J, Gołębiewski J, Malinowski B. Probiotics for the Treatment of Overweight and Obesity in Humans-A Review of Clinical Trials. Microorganisms. 2020 Jul 29;8(8):1148.
Vallianou, N., Dalamaga, M., Stratigou, T. et al. Do Antibiotics Cause Obesity Through Long-term Alterations in the Gut Microbiome? A Review of Current Evidence. Curr Obes Rep 10, 244–262 (2021).