Próchnica jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych na całym świecie chorób wywoływanych przez bakterie. Swój początek ma już w dzieciństwie. W Polsce rozpoznawana jest u ponad 85% dzieci w wieku przedszkolnym. Za jej rozwój odpowiadają głównie paciorkowce z rodzaju Steptococcus mutans – to one metabolizując cukier, powodują powstawanie ubytków.
Wątpliwości dotyczące Lactobacillusów
W istniejących ubytkach stwierdza się również obecność bakterii z rodzaju Lactobacillus. Z tego względu przez wiele lat rozważano możliwą rolę Lactobacillusów w etiologii próchnicy. Ich obecność w zmianach próchniczych związana jest jednak najprawdopodobniej z tym, że bakterie rzeczywiście odpowiadające za próchnicę, czyli Streptococcus mutans, zapewniają kwaśne pH płytki nazębnej, co sprzyja osiedlaniu się Lactobacillusów.
Bakterie z rodzaju Lactobacillus również produkują obniżający pH jamy ustnej kwas mlekowy. Badania kliniczne wykazały jednak brak wpływu tych probiotyków na kwasowość płytki nazębnej.
Co więcej, stwierdzono, że wiele szczepów Lactobacillusów wykazuje działanie antykariogenne (przeciwpróchnicze).
Które Lactobacillusy hamują rozwój próchnicy?
Nie wszystkie Lactobacillusy hamują jednak rozwój próchnicy, a ich siła antagonizowania bakterii z gatunku Streptococcus mutans znacznie się różni.
Badania Simark-Mattsson wskazały na gatunki Lactobacillusów w największym stopniu hamujące rozwój paciorkowców. Były to Lactobacillus paracasei, Lactobacillus plantarum i Lactobacillus rhamnosus. Okazuje się jednak, że spore znaczenie ma nie tylko gatunek, ale i szczep bakterii.
W badaniu Hassloff z 2010 roku sprawdzano zdolność różnych szczepów Lactobacillusów do oddziaływania na paciorkowce wyizolowane z jamy ustnej. Dwa badane szczepy – Lactobacillus plantarum 299V i Lactobacillus plantarum 931 całkowicie hamowały wzrost Streptococcusów. Z kolei inne szczepy – L. rhamnosus LB21, L. paracasei F19, L. reuteri PTA 5289 oraz L. reuteri ATCC 55730 hamowały ten rozwój dość słabo. Potwierdza to po raz kolejny, że działanie probiotyków jest szczepozależne.
Które Lactobacillusy hamują powstawanie biofilmów?
Wykazano również, że niektóre probiotyki z rodzaju Lactobacillus – m.in. Lactobacillus plantarum 299V i Lactobacillus rhamnosus GG, są w stanie hamować powstawanie biofilmów, które tworzą paciorkowce. To właśnie biofilmy są jedną z przyczyn oporności mikroorganizmów na środki przeciwbakteryjne. Biofilmy, które szczególnie warunkują rozwój próchnicy powstają przy współudziale bakterii Streptococcus mutans i grzybów Candida albicans. W badaniu Hasslof wykazano, że najsilniejsze działanie hamujące na Candida albicans miały Lactobacillus plantarum 299V, Lactobacillus plantarum 931 i L. reuteri ATCC 55730. Polscy badacze wykazali podobne właściwości dla szczepu Lactobacillus salivarius HM6 Paradens.
Jak działają probiotyki?
Lactobacillusy konkurują z bakteriami patogennymi o miejsce bytowania na powierzchni zębów i jamy ustnej oraz ograniczają ich wzrost przez produkcję bakteriocyn, nadtlenku wodoru, i kwasów organicznych.
Probiotyki, docierając do jelit, wpływają również na układ immunologiczny ogólnoustrojowo. W błonie śluzowej jamy ustnej przekłada się to na zwiększenie ilości immunoglobuliny A, pobudzenie aktywności makrofagów i zwiększenie fagocytozy.
Czy są badania kliniczne dotyczące skuteczności Lactobacillusów?
W pracy Hasslof z 2020 roku podsumowano wyniki dotychczas przeprowadzonych prób klinicznych, oceniających skuteczność interwencji probiotycznych w profilaktyce próchnicy. Okazało się, że prawie wszystkie ujęte w przeglądzie szczepy Lactobacillusów ograniczały rozwój próchnicy. Badania w większości prowadzono u dzieci. Co istotne – skuteczność interwencji probiotycznej wymagała czasu – bakterie były podawane przez okres od 7 do 12 miesięcy. Rozwój próchnicy hamowały następujące szczepy: L. rhamnosus GG, L. Rhamnosus LB21, L. Reuteri DSM55730 i L. rhamnosus SP1, ale nie L. Paracasei S19.
Badań dotyczących wpływu probiotyków na rozwój próchnicy jest niewiele i z całą pewnością potrzebne są kolejne badania potwierdzające skuteczność poszczególnych szczepów. Jak już wcześniej wspomniano, siła oddziaływania poszczególnych szczepów Lactobacillus na hamowanie rozwoju Streptococcus mutans jest różna. Do tego samo wykazanie działania antagonistycznego w stosunku do bakterii wywołujących próchnicę in vitro nie gwarantuje działania przeciwpróchniczego, ponieważ kluczowa jest zdolność probiotyku do hamowania tworzenia się biofilmów bakteryjnych.
Jak stosować probiotyki?
Stosując probiotyki w profilaktyce próchnicy, należy wysypać je z kapsułki, rozpuścić w niewielkiej ilości płynu i płukać nim jamę ustną. Jeśli chcemy, aby probiotyk działał nie tylko w jamie ustnej, ale i w przewodzie pokarmowym, upewnijmy się najpierw, że jest to szczep, który przeżywa pasaż żołądkowo-jelitowy. Niektóre probiotyki jeśli nie są zabezpieczone kapsułką, nie przeżywają przejścia przez kwaśne środowisko żołądka i zasadowe środowisko soku trzustkowego.
Z tego powodu, producenci umieszczają je w tak zwanych kapsułkach dojelitowych (mogą być one oznaczone np. skrótem DR). Tych kapsułek nie należy otwierać przed połknięciem. Z kolei wybrane szczepy probiotyczne, m.in. Lactobacillus plantarum 299V, możemy wysypać z kapsułki. Z tego względu należy uważnie czytać informacje przekazywane przez producenta probiotyku.
Badania pokazują, że przeżywalność Lactobacillusów jest lepsza, kiedy podajemy je w mleku. Z tego względu, w sporej części badań, które wykonano dla oceny skuteczności przeciwpróchniczej tych bakterii, jako nośnik dla probiotyku zastosowano mleko.
Literatura:
Hasslöf P et al. Growth inhibition of oral mutans streptococci and candida by commercial probiotic lactobacilli–an in vitro study. BMC Oral Health. 2010 Jul 2;10:18.
Hasslöf P, Stecksén-Blicks C. Chapter 10: Probiotic Bacteria and Dental Caries. Monogr Oral Sci. 2020;28:99-107.
Haukioja A et al. Oral adhesion and survival of probiotic and other lactobacilli and bifidobacteria in vitro. Oral Microbiology and Immunology. 2006 Oct;21(5):326-332.
Krzyściak W, et al. Effect of a Lactobacillus Salivarius Probiotic on a Double-Species Streptococcus Mutans and Candida Albicans Caries Biofilm. Nutrients. 2017 Nov 14;9(11):1242. doi: 10.3390/nu9111242. PMID: 29135948; PMCID: PMC5707714.
Simark-Mattsson C et al. Lactobacillus-mediated interference of mutans streptococci in caries-free vs. caries-active subjects. Eur J Oral Sci. 2007 Aug;115(4):308-14.
Söderling EM, Marttinen AM, Haukioja AL. Probiotic lactobacilli interfere with Streptococcus mutans biofilm formation in vitro. Curr Microbiol. 2011 Feb;62(2):618-22.