Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) jest ciężką chorobą psychiczną, zaliczoną przez WHO do 20 głównych medycznych przyczyn niepełnosprawności. Schorzenie charakteryzuje się następującymi po sobie naprzemiennie epizodami depresji i manii lub hipomanii. Chory zmaga się na zmianę z utratą chęci do życia, spadkiem chęci do działania i obniżoną samooceną oraz nadaktywnością, pobudzeniem, gonitwą myśli, słowotokiem i euforią. Między epizodami chorobowymi występują okresy remisji kiedy pacjent funkcjonuje pod względem psychicznym prawidłowo. Jest to choroba z wysokim wskaźnikiem samobójstw i trwająca całe życie. Charakteryzuje się wysoką nawrotowością, mimo stosowanej farmakoterapii i psychoterapii. W rok po hospitalizacji z powodu epizodu maniakalnego dwie trzecie pacjentów nie jest w stanie wrócić do pracy. Z tego względu wciąż poszukuje się metod, które mogą wspomagać leczenie. Pewne nadzieje niosą ze sobą badania nad mikrobiotą jelitową u osób z ChAD.
Mikrobiota w chorobie dwubiegunowej
Badania dotyczące związku mikrobioty jelitowej z ChAD prowadzone są od niedawna.
Jest ich niewiele i wykonane są na niewielkich grupach pacjentów, niemniej wykazały, że mikrobiota osób chorych znacząco różni się od mikrobioty osób zdrowych.
W badaniach tych stwierdzono, że u pacjentów z chorobą dwubiegunową w trakcie gwałtownych zmian nastroju obserwuje się zmniejszenie liczebności jednej z bakterii produkujących maślan – Faecalibacterium. Kiedy nastrój wraca do normy, ilość tych bakterii w jelicie ponownie wzrasta.
W kolejnym badaniu wykazano, że u pacjentów, którzy w trakcie choroby dwubiegunowej mają zaburzenia snu, zmniejszona jest ilość bakterii z rodzaju Lactobacillus. Odnotowano również ujemną korelację między liczebnością bakterii z rodzaju Bifidobacterium a poziomem kortyzolu (hormonu stresu) mierzonym u pacjentów.
Leki a mikrobiota
Na pewno zastanawiające jest, że wśród osób, które wielokrotnie przechodziły antybiotykoterapię (co jak wiadomo negatywnie wpływa na mikrobiom), stwierdza się częściej zaburzenia psychiczne. Same leki przyjmowane przez chorych na ChAD – środki przeciwpsychotyczne, lit i antydepresanty, wpływają na równowagę mikrobiologiczną w jelicie – ich siła działania na mikrobiotę porównywana jest nawet do antybiotyków. Nie zawsze jednak to wpływ niekorzystny, np. podawanie litu, walproinianu i aripiprazolu znacząco zwiększa bogactwo i różnorodność gatunkową drobnoustrojów.
Stan zapalny w chorobie dwubiegunowej
Etiologia ChAD nie jest w pełni znana. W przebiegu CHAD, podobnie jak w depresji, dochodzi do przewlekłej aktywacji układu immunologicznego i zwiększonej translokacji bakterii oraz antygenów pokarmowych przez uszkodzoną barierę jelitową. Wywołuje to chroniczny stan zapalny o niewielkim stopniu nasilenia. U chorych stwierdza się podwyższony poziom przeciwciał przeciwko drożdżom Sacchcaromyces cerevisiae. Widoczny jest on zwłaszcza u osób, które zachorowały niedawno.
Czynniki jelitowe mogą odgrywać rolę w patogenezie ChAD
W 2016 roku Karling i wsp. przeprowadzili retrospektywne badanie objawów ze strony przewodu pokarmowego u 136 pacjentów z chorobą dwubiegunową i stwierdzili istnienie dodatniej korelacji między natężeniem objawów depresji a częstością występowania symptomów ze strony przewodu pokarmowego. Pacjenci z wysokim wynikiem w skali HADS, mierzącej stopień nasilenia depresji, zgłaszali więcej objawów ze strony przewodu pokarmowego niż w grupie kontrolnej. Z kolei pacjenci z niskim wynikiem w skali HADS nie różnili się od osób z grupy kontrolnej.
W nowszym badaniu (2019 r.) Kao i wsp. stwierdzili, że pacjenci z chorobą zapalną jelit (IBD) byli bardziej narażeni na wystąpienie choroby dwubiegunowej.
Modyfikacja mikrobioty za pomocą przeszczepu stolca
Do tej pory przeprowadzono tylko jedno badanie kliniczne, w którym dokonano przeszczepu stolca u pacjentki z chorobą afektywną dwubiegunową. Kobieta przeszła przeszczep stolca, gdzie dawcą był jej zdrowy mąż. Przeszczep stolca wykonano co najmniej dziewięć razy. Co ciekawe, w szóstym miesiącu stała się wolna od objawów maniakalnych i depresyjnych, a jej waga spadła o prawie 33 kg.
Modyfikacja mikrobioty za pomocą probiotyków
Podawanie probiotyków dla osób chorych na ChAD wydaje się być zasadne, chociażby ze względu na dolegliwości żołądkowo – jelitowe, szczególnie biegunki, na które Ci pacjenci często się uskarżają. I rzeczywiście, okazuje się, że suplementacja probiotyków nie tylko łagodzi dolegliwości żołądkowo-jelitowe u pacjentów z chorobą dwubiegunową, ale także zmniejsza nasilenie objawów choroby i poprawia funkcje poznawcze.
Badanie Dickersona i wsp z 2018 roku, wykazało że podawanie przez 24 tygodnie probiotyków (Latobacillus rhamnosus GG i Bifidobacterium animalis Bb12) spowodowało zmniejszenie się objawów psychiatrycznych. Badanie to wykonano na grupie 66 pacjentów, którzy zostali wypisani ze szpitala po hospitalizacji z powodu manii. Pacjenci, którym podawano probiotyki odnieśli jeszcze jedną korzyść – okazało się, że w tej grupie spadło ryzyko ponownej hospitalizacji. Działanie probiotyku było wyraźniejsze u osób z podwyższonym poziomem ogólnoustrojowego stanu zapalnego, który zdiagnozowano na początku badania.
Kolejne badanie (Reininghaus i wsp.) wykonane na grupie 20 pacjentów z ChAD, wykazało znaczącą poprawę wyników w zakresie uwagi i szybkości przetwarzania psychomotorycznego pod wpływem terapii probiotykami.
Zaburzenia funkcji poznawczych są powszechne u osób z chorobą dwubiegunową zarówno w epizodach depresyjnych, jak i maniakalnych. Co więcej, u wielu osób z ChAD zaburzenia poznawcze utrzymują się również w okresach remisji, co prowadzi do dużego obciążenia chorobą i obniżenia jakości życia. Według najnowszych badań przeprowadzonych na zwierzętach i zdrowych ludziach, mikrobiota może wpływać na procesy poznawcze poprzez oddziaływanie na oś mózgowo-jelitową.
W badaniu Reininghaus i wsp. osoby chore na ChAD, które były w fazie eutymii (remisji) przyjmowały zestaw probiotyczny w skład którego wchodziły następujące szczepy: Lactobacillus casei W56, Lactobacillus acidophilus W22, Lactobacillus paracasei W20, Bifidobacterium lactis W51, Lactobacillus salivarius W24, Lactococcus lactis W19, Bifidobacterium lactis W52, Lactobacillus plantarum W62, Bifidobacterium bifidum W23.
Na podstawie wyników badania wywnioskowano, że suplementacja probiotykami pomaga osobom z zaburzeniem dwubiegunowym w poprawie funkcjonowania poznawczego. Stwierdzono istotną poprawę wyników w zakresie uwagi i szybkości przetwarzania psychomotorycznego i lepsze funkcje wykonawcze.
Wyniki te wskazują na to, że suplementacja probiotykami może pomóc osobom z ChAD w fazie remisji w poprawie funkcji poznawczych, co z kolei może prowadzić do lepszego funkcjonowania psychospołecznego, zawodowego, zawodowego i finansowego.
Na tym samym zestawie probiotycznym wykonano jeszcze jedno, trwające 3 miesiące badanie, które również wykazało korzyści przyjmowania probiotyku. W momencie włączenia do badania u ponad połowy pacjentów występowały problemy żołądkowo-jelitowe. Około jedna trzecia badanych zgłosiła pozytywne zmiany (zmniejszenie wzdęć oraz łatwiejsze i częstsze wypróżnienia), przy czym pierwsze zmiany pojawiły się już po miesiącu od rozpoczęcia badania. Po 3 miesiącach terapii probiotykami stwierdzono dodatkowo spadek reaktywności poznawczej w odniesieniu do smutnego nastroju. Uczestnicy suplementowani probiotykami postrzegali siebie jako mniej rozproszonych przez myśli ruminacyjne. Stwierdzono również istotne zmniejszenie liczby objawów w skalach oceny mierzących nasilenie manii.
Podsumowując, z klinicznego punktu widzenia suplementacja probiotykami może stanowić dobrze tolerowane narzędzie pozytywnie wpływające na stan przewodu pokarmowego, a także na zdrowie psychiczne, procesy poznawcze i odpowiedź immunologiczną.
- Jakie probiotyki rekomenduje się w leczeniu depresji – dowiesz się tutaj.
LITERATURA:
Aizawa E, Tsuji H, Asahara T, Takahashi T, Teraishi T, Yoshida S, Koga N, Hattori K, Ota M, Kunugi H. Bifidobacterium and Lactobacillus Counts in the Gut Microbiota of Patients With Bipolar Disorder and Healthy Controls. Front Psychiatry. 2019 Jan 18;9:730.
Alagiakrishnan K, Halverson T. Microbial Therapeutics in Neurocognitive and Psychiatric Disorders. J Clin Med Res. 2021 Sep;13(9):439-459.
Dickerson F, Severance E, Yolken R. The microbiome, immunity, and schizophrenia and bipolar disorder. Brain Behav Immun. 2017 May;62:46-52. doi: 10.1016/j.bbi.2016.12.010. Epub 2016 Dec 18.
Genedi M, Janmaat IE, Haarman BBCM, Sommer IEC. Dysregulation of the gut-brain axis in schizophrenia and bipolar disorder: probiotic supplementation as a supportive treatment in psychiatric disorders. Curr Opin Psychiatry. 2019 May;32(3):185-195.
Karling P, Maripuu M, Wikgren M, Adolfsson R, Norrback KF. Association between gastrointestinal symptoms and affectivity in patients with bipolar disorder. World J Gastroenterol. 2016 Oct 14;22(38):8540-8548.
Lai J, Jiang J, Zhang P, Xi C, Wu L, Gao X, Zhang D, Du Y, Li Q, Diao X, Lu S, Wang Z, Song X, Hu S. Gut microbial clues to bipolar disorder: State-of-the-art review of current findings and future directions. Clin Transl Med. 2020 Aug;10(4):e146.
Lima IMM, Peckham AD, Johnson SL. Cognitive deficits in bipolar disorders: Implications for emotion. Clin Psychol Rev. 2018 Feb;59:126-136. doi: 10.1016/j.cpr.2017.11.006. Epub 2017 Nov 21.
Lucidi L, Pettorruso M, Vellante F, Di Carlo F, Ceci F, Santovito MC, Di Muzio I, Fornaro M, Ventriglio A, Tomasetti C, Valchera A, Gentile A, Kim YK, Martinotti G, Fraticelli S, Di Giannantonio M, De Berardis D. Gut Microbiota and Bipolar Disorder: An Overview on a Novel Biomarker for Diagnosis and Treatment. Int J Mol Sci. 2021 Apr 2;22(7):3723.
Reininghaus EZ, Wetzlmair LC, Fellendorf FT, Platzer M, Queissner R, Birner A, Pilz R, Hamm C, Maget A, Koidl C, Riedrich K, Klampfer K, Ferk K, Dalkner N. The Impact of Probiotic Supplements on Cognitive Parameters in Euthymic Individuals with Bipolar Disorder: A Pilot Study. Neuropsychobiology. 2018 Sep 18:1-8.
Reininghaus EZ, Wetzlmair LC, Fellendorf FT, Platzer M, Queissner R, Birner A, Pilz R, Hamm C, Maget A, Rieger A, Prettenhofer A, Wurm W, Mörkl S, Dalkner N. Probiotic Treatment in Individuals with Euthymic Bipolar Disorder: A Pilot-Study on Clinical Changes and Compliance. Neuropsychobiology. 2020;79(1):71-79.
Severance EG, Gressitt KL, Yang S, Stallings CR, Origoni AE, Vaughan C, Khushalani S, Alaedini A, Dickerson FB, Yolken RH. Seroreactive marker for inflammatory bowel disease and associations with antibodies to dietary proteins in bipolar disorder. Bipolar Disord. 2014 May;16(3):230-40.
Zhang P, Kong L, Huang H, Pan Y, Zhang D, Jiang J, Shen Y, Xi C, Lai J, Ng CH, Hu S. Gut Microbiota – A Potential Contributor in the Pathogenesis of Bipolar Disorder. Front Neurosci. 2022 Mar 23;16:830748.