Uciążliwe wzdęcia oraz nadmierne wytwarzanie gazów mogą mieć związek z różnymi schorzeniami. Jednakże ich najczęstszą przyczyną są tak zwane czynnościowe zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Charakteryzują się one zaburzoną motoryką przewodu pokarmowego oraz nadwrażliwością trzewną. Pacjenci sygnalizują, że zazwyczaj nasilają się one pod wpływem stresu psychologicznego.
Różnice między wzdęciem a nadmierną produkcją gazów
Warto uświadomić sobie, że same wzdęcia (ang. bloating) zwykle wcale nie wiążą się z nadmierną produkcją gazów. Towarzyszące im uczucie rozdęcia lub rozpierania, jest głównie zjawiskiem sensorycznym w jelicie cienkim i wynika z obniżonego progu bólu i zwiększonej wrażliwości trzewnej pacjenta. Obwód brzucha niekoniecznie musi być powiększony.
Wzdęcia dotyczą w większej mierze kobiet (19,2%) niż u mężczyzn (10,5%). Bardzo często występują w przebiegu takich chorób przewodu i zaburzeń pokarmowego jak IBS (zespół jelita nadwrażliwego), zespoły nietolerancji węglowodanów, SIBO (przerost bakterii jelita cienkiego) oraz zaparcia idiopatyczne.
Jeśli dolegliwości pojawiają się wcześniej niż 30 minut od zjedzenia posiłku to ich przyczyna jest najprawdopodobniej gastryczna (np. problemy z opróżnianiem żołądka, dyspepsja, refluks, zakażenie Helicobacter pylori), a jeżeli później to przyczyna jest jelitowa (IBS, celiakia, SIBO).
Z kolei nadmiarowe wydalanie gazów z jelita grubego (ang. flatulence) jest zwykle związane z dietą. Okrężnica jest stosunkowo mało wrażliwa na zwiększoną ilość gazów i uczucie rozpierania, dlatego gazy zwykle nie powodują objawów dyskomfortu charakterystycznych dla wzdęcia (ang. bloating). Wato pamiętać, że przyczyną nadmiernej produkcji gazów mogą być też medykamenty wpływające na motorykę jelit. Należą do nich leki antycholinergiczne, opiaty, blokery wapnia i niektóre leki przeciwdepresyjne.
Jakie wydalanie gazów mieści się jeszcze w normie? Okazuje się, że zdrowi mężczyźni oddają gazy średnio 14 razy dziennie, zwłaszcza po posiłkach. Częstość oddawania gazów do 25 razy na dobę jest zupełnie normalna.
Rola mikrobioty jelitowej
Warto wiedzieć, że w procesie wytwarzania gazów bierze udział mikrobiota jelitowa. Aż 74% gazów powstaje w jelicie grubym w wyniku fermentacji bakteryjnej spożytych składników odżywczych. Bakterie wytwarzają głównie wodór, metan i dwutlenek węgla, ale nieprzyjemny zapach gazów koreluje ze stężeniem siarkowodoru. Warto wiedzieć, że wpływając na mikrobiotę – głównie poprzez odpowiednie żywienie i probiotykoterapię, jesteśmy w stanie zmniejszyć ilość bakterii wytwarzających związki siarki.
Skład mikrobioty jelitowej wpływa również na reakcje immunologiczne i procesy zapalne w ścianach przewodu pokarmowego i jest istotnym czynnikiem oddziałującym na wrażliwość trzewną.
Metody leczenia wzdęć
Dostępne metody zwalczania dolegliwości związanych ze wzdęciami i gazami obejmują zmianę stylu życia, modyfikację diety, stosowanie preparatów enzymatycznych (laktaza, enzymy trzustkowe), adsorbentów (węgiel aktywowany) i środków zmniejszających napięcie powierzchniowe, a także terapie zmieniające mikrobiotę jelitową oraz leki modulujące pasaż jelitowy (np. metoklopramid).
Najczęściej stosowane środki to simetikon (np. Espumisan) oraz preparaty zawierające miętę pieprzową. Są one w stanie objawowo zmniejszyć dolegliwości. W podwójnie ślepym badaniu stwierdzono, że simetikon zmniejsza częstość i nasilenie gazów, wzdęć i uczucia rozpierania. W dwóch innych badaniach olejek miętowy w porównaniu z placebo znacząco zmniejszał uczucie rozpierania.
Podejście przyczynowe
Warto rozważyć również strategie, które mogą zadziałać nie tylko objawowo, ale też przyczynowo.
Bardzo ważny jest właściwy dobór pokarmów i sposób jedzenia. Zbyt łapczywe połykanie pokarmów i niedokładne ich przeżuwanie, a także spożywanie napojów gazowanych sprzyja powstawaniu zarówno wzdęć jak i gazów. Zbyt obfite, jak również jedzone zbyt często lub zbyt późno posiłki powodują wzdęcia, a niektóre rodzaje pokarmów (fasola, pokarmy bogate w laktozę i fruktozę) gazy. Pacjentom zaleca się jedzenie z umiarem, zmniejszenie spożycia tłustych i pikantnych potraw, unikanie kofeiny, sztucznych słodzików i napojów gazowanych. Błonnik zmniejsza tendencje do zaparć, ale u części pacjentów początkowo nasila wzdęcia. Z tego względu ilość błonnika należy zwiększać stopniowo. Korzystnie działa również zmniejszenie ilości soli w diecie. Do przyczynowych metod redukcji wzdęć i gazów należy także wpływ na mikrobiotę jelitową.
Badania nad mikrobiotą jelitową
Ringel-Kulka i wsp. wykazali istnienie związku między mikrobiotą jelitową a wzdęciami brzucha i zmienionym rytmem wypróżnień u pacjentów z IBS. W IBS wzdęcia są bardzo często zgłaszaną dolegliwością. W jednym z badań zostały one uznane za najbardziej dokuczliwy objaw przez 60% pacjentów z rozpoznanym IBS. Badacze zaobserwowali, że wzdęcia były ściśle związane z określonymi taksonami mikrobioty.
Collins i wsp. stwierdzili, że zakłócenie równowagi gospodarz-mikrobiota wpływa na układ odpornościowy jelit i prowadzi do stanu zapalnego. To z kolei prowadzi do zaburzeń funkcji czuciowych i motorycznych jelit, co może przyczyniać się do wzdęć.
Związek przyczynowo skutkowy między składem mikrobioty a wzdęciami występującymi w przebiegu i schorzeń takich schorzeń jak IBS i SIBO, potwierdzają dobre efekty stosowania miejscowo działającego antybiotyku rifaksyminy.
Poza antybiotykoterapią w celu modyfikacji mikrobioty podejmuje się również próby stosowania probiotyków. Okazuje się, że niektóre z nich są w stanie zredukować ilość wytwarzanych gazów i zmniejszyć stan zapalny w obrębie jelit, co przekłada się na złagodzenie dolegliwości w obrębie jamy brzusznej.
Probiotykoterapia a wzdęcia
W jednym z wykonanych badań, w których wykazano skuteczność probiotyków w łagodzeniu dolegliwości żoładkowo-jelitowych, uczestnicy pili napój z dzikiej róży fermentowany szczepem probiotycznym Lactobacillus plantarum 299V. U osób otrzymujących probiotyk zauważono zmniejszenie ilości wzdęć i zmniejszenie się ilości bakterii produkujących gazy.
Zaobserwowano zwłaszcza wyraźny spadek ilości bakterii redukujących siarczyny z rodzaju Clostridium i to już po tygodniu ich przyjmowania probiotyku. Jak już wspomniano, to właśnie pochodne siarki odpowiadają za nieprzyjemny zapach wydalanych gazów.
Dla działania przeciwwzdęciowego znaczenie mają również charakterystyczne dla L. plantarum 299 V właściwości immunomodulujące. Stwierdzono bowiem, że podawanie probiotyku podwyższa miano cytokin przeciwzapalnych, takich jak interleukina 10.
W kolejnym, kontrolowanym placebo badaniu klinicznym, wykonanym dla tego samego szczepu, wzięła udział spora grupa uczestników (214 osób) z IBS. Okazało się, że po czterech tygodniach pacjenci, którzy przyjmowali kapsułki z liofilizowanym szczepem Lactobacillus plantarum 299V doświadczyli zmniejszenia zarówno nasilenia, jak i częstotliwości występowania wzdęć. Aż 78,1% pacjentów oceniło przeciwwzdęciowe działanie Lactobacillus plantarum 299V jako doskonałe lub dobre, w porównaniu do zaledwie 8,1% w przypadku placebo.
Korzystne działanie przeciwzdęciowe wykazano również dla innych probiotyków np. niektórych szczepów Bifidobacterium infantis, Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium lactis, a w przypadku pacjentów z IBS także dla preparatu probiotycznego VSL#3.
Praca przeglądowa Didari i wsp. z 2015 roku dotycząca skuteczności probiotykoterapii w IBS, wykazała skuteczność wybranych probiotyków w redukowaniu wzdęć. Jako skuteczne wymienione zostały: Lactobacillus plantarum 299V, Bifidobacterium bifidum MIMBb75, zestaw probiotyczny zawierający Bifidobacterium longum LA101, Lactobacillus acidophilus LA102 i Lactococcus lactis LA103 oraz zestaw probiotyczny zawierający Lactobacillus paracasei F19, Lactobacillus acidophilus La5 i Bifidobacterium lactis Bb-12.
- Jak samodzielnie przygotować zakwas z szczepem probiotycznym redukującym wzdęcia – Lactobacillus plantarum 299 V – sprawdź tutaj.
- Dlaczego warto samodzielnie przygotować zakwas z Lactobacillus plantarum 299 V – przeczytaj tutaj.
Literatura:
Collins SM, Denou E, Verdu EF, Bercik P. The putative role of the intestinal microbiota in the irritable bowel syndrome. Dig Liver Dis. 2009 Dec;41(12):850-3.
Didari T, Mozaffari S, Nikfar S, Abdollahi M. Effectiveness of probiotics in irritable bowel syndrome: Updated systematic review with meta-analysis. World J Gastroenterol. 2015 Mar 14;21(10):3072-84.
Ducrotté P, Sawant P, Jayanthi V. Clinical trial: Lactobacillus plantarum 299v (DSM 9843) improves symptoms of irritable bowel syndrome. World J Gastroenterol. 2012 Aug 14;18(30):4012-8.
Hasler WL. Gas and Bloating. Gastroenterol Hepatol (N Y). 2006 Sep;2(9):654-662.
Malagelada JR, Accarino A, Azpiroz F. Bloating and Abdominal Distension: Old Misconceptions and Current Knowledge. Am J Gastroenterol. 2017 Aug;112(8):1221-1231.
Mari A, Abu Backer F, Mahamid M, Amara H, Carter D, Boltin D, Dickman R. Bloating and Abdominal Distension: Clinical Approach and Management. Adv Ther. 2019 May;36(5):1075-1084.
Nobaek S, Johansson ML, Molin G, Ahrné S, Jeppsson B. Alteration of intestinal microflora is associated with reduction in abdominal bloating and pain in patients with irritable bowel syndrome. Am J Gastroenterol. 2000 May;95(5):1231-8.
Peng AW, Juraschek SP, Appel LJ, Miller ER 3rd, Mueller NT. Effects of the DASH Diet and Sodium Intake on Bloating: Results From the DASH-Sodium Trial. Am J Gastroenterol. 2019 Jul;114(7):1109-1115.
Ringel-Kulka T, Benson AK, Carroll IM, Kim J, Legge RM, Ringel Y. Molecular characterization of the intestinal microbiota in patients with and without abdominal bloating. Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol. 2016 Mar 15;310(6):G417-26.
Sen, S., Mullan, M., Parker, T., Woolner, J., Tarry, S., & Hunter, J. (2004). Effect of Lactobacillus plantarum 299v on Colonic Fermentation and Symptoms of Irritable Bowel Syndrome. Digestive Diseases and Sciences, 47(11), 2615-2620.
Wilkinson JM, Cozine EW, Loftus CG. Gas, Bloating, and Belching: Approach to Evaluation and Management. Am Fam Physician. 2019 Mar 1;99(5):301-309.